Angielsko-polski słowniczek sokolniczy

Zainspirowany lekturą nieudanego pod kątem terminologii sokolniczej przekładu książki Życie w średniowiecznym zamku duetu Joseph Gies i Frances Gies, postanowiłem wyjść naprzeciw translatorskiej potrzebie i wypełnić niszę. Zanurzywszy się we frapujące teksty poświęcone myślistwu ptaszemu, dokonałem książkowej i internetowej kwerendy, której owocem jest ten oto słowniczek.

Jeżeli przyda się on komuś w lekturze bądź tłumaczeniu tekstów dotykających tej dziedziny, spełni swoje zadanie, z tą myślą bowiem został stworzony.

Poniższe opracowanie, obejmujące około 200 haseł i nie aspirujące bynajmniej do miana słownika skończonego, zostało uproszczone do minimum, np. nie ma w nim rozróżnienia na części mowy, dlatego pod jednym hasłem można znaleźć zarówno czasownik, jak i rzeczownik itd. Kursywą podano informacje dla osób mniej wtajemniczonych, jako że słowniczek przeznaczony jest nie tylko dla sokolników, ale również (a może nawet przede wszystkim) dla laików, stąd obecność tak dla pierwszej grupy przejrzystych i oczywistych haseł, jak aylmeri czy saker, ponadto zamieściłem sporo synonimów, tak pomocnych (z zachowaniem rozsądnego umiaru i ostrożności) w pracy przekładowej.

Zawarłem również hasła rzadko używane albo mniej lub bardziej przestarzałe, np. austringer czy sparviter, gdyż ich obecność w słowniczku może się okazać przydatna do tłumaczenia tekstów poświęconych myślistwu ptaszemu bądź o tę tematykę zahaczających. Starałem się raczej nie uwzględniać terminów, które nie mają w polszczyźnie uznanych odpowiedników, tak aby nie podawać po polsku ekwiwalentów opisowych. Należy pamiętać, że opracowanie służy do tłumaczenia tylko w jedną stronę, tj. z angielskiego na polski, np. yarak dotyczy tylko niektórych drapoli, a crutch w większości kontekstów nie jest dla sokolnika niczym innym, jak zwykłą podpórką czy kulą.

Na prawo od kreseczki pionowej „│” znajdują się odpowiedniki, które, na ile mogę to ocenić, są dziś rzadziej używane przez sokolników, mogą więc brzmieć mniej typowo, nienaturalnie bądź staroświecko.

Za uwagi na temat powstającego słowniczka, wyjaśnienie pewnych terminów, pomoc i sugestie przy opracowaniu części haseł oraz propozycje umieszczenia niektórych ― pragnę podziękować członkom fejsbukowej grupy „Sokolnictwo dla początkujących”.

Jeszcze jedno: jeśli sokolim wzrokiem dojrzycie jakieś błędy, nie patrzcie na mnie rarogiem, tylko dajcie, proszę, znać w sekcji komentarzy. Nie jestem sokolnikiem, tylko tłumaczem i redaktorem. Co złego, to ja, mea maxima culpa. Dzięki Waszej pomocy glosariusz może się rozrosnąć bądź uwolnić od usterek.

Chwal ćwik!

Kwalifikator „rzad.” oznacza termin rzadko stosowany, „ornit.” ― używany raczej przez ornitologów aniżeli sokolników.

A

• accessories ― 1. akcesoria │ utensylia, (przest.) obierz
                            2. uzbrojenie

• accipiter ― accipiter

• aerie / aiery ― pielesz

• afterfeather ― przypiórko

• alula ― skrzydełko

• alular quills ― skrzydełko

• ambush hunting ― polowanie z zasiadki

• anklets ― szczepki

• antenaire ― antenaire

• arms ― 1. łapy, nogi
                 2. skoki (zwłaszcza w kontekście lokalizacji pęt, dzwonków czy obrączki)

• aspergillosis ― aspergiloza (choroba)

 

• astringer / austringer (rzad.) ― jastrzębiarz │ jastrzębnik

 

• aviary ― woliera

• aylmeri ― (pęta) aylmeri

 

B

• bag ― waciek │ torba sokolnicza

 

• band ― obrączka

• barb ― promień (część pióra)

• bare / bare-faced ― o ptaku: wykapturzony (bez karnala)

 

• bate ― o ptaku: zrywać się

• bath pan ― kuweta

• bechin — kąsek

• bells ― dzwonki, dzwoneczki │ janczarki

• bewit / bewet ― strzałka (przy dzwonkach)

• bind ― o ptaku: dosiąść / związać zwierzynę

• bird of prey ― drapol │ ptak drapieżny, drapieżca

• block (perch) ― 1. blok
                               2. czasem: berło
 

• bob ― kukać, kikać, bystrzeć

• bow perch ― pałąk │ kabłąk

 

• bracelets (rzad.) ― szczepki

• braces ― rzemyki (troczki od kaptura)
                    draw the braces ― zaciągnąć kapturek / rzemyki, zacisnąć rzemyki
                    strike the braces ― otworzyć kapturek, rozciągnąć rzemyki

• brancher ― gałęźnik │ podgniezdnik, (daw.) podgnieźnik

• broad-winged hawks / broad-wings ― szerokoskrzydłe

• bumblefoot ― grube łapy (choroba pododermatitis)

 

• button ― koreczek, kneflik

• button-jess ― pęta

 

• buzzard ― myszołów (uwaga: w amer. ang. także sępnik, a nawet pot. sęp: sępniki
                     nazywa się sępami Nowego Świata, mimo że z sępami Starego Świata, czyli
                     sępami właściwymi, nie są spokrewnione)

 

C

• cadge ― stelarz (rodzaj siedziska)
 

• calamus (ornit.) ― dudka, dutka

 

• call in  ― przywołać ptaka

• calling off ― uwabianie

 

• cast ― 1. o ptaku: zrobić wypluwkę
               2. ≈ tandem
               3. nałożyć kaftan (na skrzydła), unieruchomić / przykryć / nakryć skrzydła kaftanem
               4. przytrzymać / unieruchomić (drapola)

• casting ― wypluwka
                    bring up a casting ― zrobić wypluwkę

 

• casting jacket ― kaftan (do unieruchomienia ptaka)

 

• cast off ― cisnąć / wyrzucić (ptaka z rękawicy w powietrze)

 

• cherrug (rzad.) ― raróg (zwyczajny / stepowy), cherrug

 

• claw ― pazur

• coccidiosis ― kokcydioza (choroba)

 

• cope ― zrobić korekcję / dokonać korekcji / przeprowadzić zabieg korekcji (dzioba lub
                szponów)

 

• coping ― korekcja, zabieg korekcji (dzioba lub szponów)

• coverts ― pokrywy (rodzaj piór)

• creance ― dłużec

• crop ― wole

 

• crural ― nogawice

 

• crutch (w kontekście polowania z ciężkimi ptakami, gł. orłami) ― podczos

 

• cubital feathers (ornit.) ― drugorzędówki

D

• dive ― nurkować

 

• down feather ― pióro puchowe

• droppings ― blejty, blojdy

 

 

E

• equipment ― akcesoria │ utensylia, (przest.) obierz

 

• eyas / eyass / eyess ― 1. gniazdownik │ gniezdnik
                                          2. pisklę / pisklak (drapola)

• eyelet ― oczko (do pęt aylmeri)

 

• eyrie ― pielesz

• eye stripe ― wąs (u sokoła)

F

• facial disc ― szlara

• facial stripe ― wąs (u sokoła)

• falcon ― 1. sokół
                   2. samica sokoła
                   3. (rzad.) samica drapola
                   4. (rzad.) wędrowna, samica sokoła wędrownego

• falconer’s knot ― węzeł sokolniczy

 

• falconry ― sokolnictwo │ myślistwo ptasze, (przest.) łowy / polowanie pod pierzem

 

• falconry birds ― ptaki łowcze │ ptaki myśliwskie / łowieckie  / sokolnicze / (daw.) myśliwe

 

• false aylmeri ― (pęta) fałszywe aylmeri

• field jesses ― pęta polowe
 

• fish hawk (rzad.) ― rybołów

• flags ― drugorzędówki

• fledgeling ― podlot

• flight feathers ― pierwszo- i drugorzędówki

 

• foot ≈ o ptaku: dosiąść / związać zwierzynę

• fret marks ― przerwy (stresowo-głodowe)

 

• full-summed ― o ptaku: wypierzony

• furniture ― 1. akcesoria │  utensylia, (przest.) obierz

                        2. uzbrojenie

 

G

• gauntlet ― rękawica

• genti ― genti
 

• gerfalcon ― białozór │ sokół norweski, (daw.): sokół biały, sokół północny, sokół islandzki,

                        sokół królewski

• giant hood ― skrzynia transportowa, pudło transportowe

• glove ― rękawica

• gersaker ― gersaker / gyrsaker

• gos ― jastrząb │ gołębiarz, (daw.): gołębnik, gołębiołów, sokół jastrząb,

                        wielki jastrząb, prawdziwy jastrząb

• goshawk ― jastrząb │ gołębiarz, (daw.): gołębnik, gołębiołów, sokół jastrząb,

                        wielki jastrząb, prawdziwy jastrząb

 

• gyr ― białozór │ sokół norweski

• gyrfalcon ― białozór │ sokół norweski

 

• gyrsaker ― gersaker / gyrsaker

• gyrkin ― samiec białozora

• gyrper ― gyrper

• gyrsak ― gyrsak

 

 

 

 

H

• hack ― oblot

• hacked ― oblatany, wylatany

• hacki-house ― budka adaptacyjna

 

• hacking ― oblot

 

• haggard ― hagard

 

• halsband ― jangoli

• hallux ― kantak

• halstan (rzad.) ― jangoli

• hard-down ― o ptaku: suchy
 

• hard-penned ― o ptaku: suchy

• harrier  ― błotniak

 

• Harris hawk ― harris, myszołowiec (towarzyski), (przest.) jastrząb Harrisa

 

• hawk ― 1. jastrząb, gołębiarz, (daw.): gołębnik, gołębiołów, sokół jastrząb,

                  wielki jastrząb, prawdziwy jastrząb

                 2. ptak łowczy, ptak myśliwski, ptak łowiecki, (daw.) ptak myśliwy
                 broad-winged hawks ― szerokoskrzydłe
                 long-winged hawks ― długoskrzydłe
                 short-winged hawks ― krótkoskrzydłe
                 true hawk ― jastrząb

                 3. polować (z ptakiem łowczym)
 

• hawk box ― skrzynia transportowa, pudło transportowe

 

• hawking ― sokolnictwo, myślistwo ptasze, (przest.) łowy / polowanie pod pierzem

 

• hawking bag ― waciek, torba sokolnicza

 

• hen harrier ― błotniak zbożowy

• high ― o ptaku: 1. w wysokiej wadze
                              2. (rzad.) ≈ w wysokiej kondycji

 

• hobby ― kobuz, sokół kobuz, (daw.): sokół kobiec, koboszek, kobuzik, kobuzek, sokolik

                   mały, sokół leśny, sokolik drzewiec

• hood ― karnal, kaptur, kapturek │ kapa, czapka, czapeczka, okulary, (daw.) szyszak
                skórzany
                draw the hood ― zaciągnąć kaptur

• hovering ― polowanie z czatów

• hunger streaks ― przerwy (stresowo-głodowe)

• hunger traces ― przerwy (stresowo-głodowe)

• hunter ― o ptaku: myśliwy, myśliwiec, łowca

• hunting from the fist ― polowanie z rękawicy

• hunting from the glove ― polowanie z rękawicy

• hunting vest ― kamizelka

• hybrid ― hybryd, hybryda

 

I

• imp ― sztukować pióra

• imping ― sztukowanie piór

 

• imprint ― 1. wdrukowywać
                     2. imprint

• imprinting ― imprinting │ uwarunkowanie, wdrukowanie

 

• intermewed, np. three / two times intermewed ― w trzecim / drugim piórze


J

• jack ― 1. samiec drzemlika
                2. samiec pustułki
                3. zając

• jangoli ― jangoli
 

• jerkin ― samiec białozora

• jesses ― pęta

• jesslets ― pęta

• jugger ― lugger │ raróg indyjski

K

• kestrel ― pustułka

 

• kill ― ułówka, ułowka

• kite ― kania

• knurl (rzad.) ― koreczek, kneflik

L

• laggar falcon ― lugger │ raróg indyjski

• lanner ― lanner │ raróg górski

• lanneret ― laneret │ samiec raroga górskiego

• lanper ― lanper
 

• leash ― przedłużacz (pęt) │ pęca, pętca

• long-winged hawks / long-wings ― długoskrzydłe

 

• lore ― kantarek (część głowy)

 

• low ― o ptaku: w niskiej wadze

• lugger (falcon) ― lugger │ raróg indyjski
 

• lure ― wabidło │ wab

 

M

• mail ― pióra piersiowe

 

• Malar stripe ― wąs (u sokoła)
 

• man ― ukrócić ptaka

• mandible ― dziób

                        lower mandible ― żuchwa
                        upper mandible ― szczęka

• manned ― o ptaku: ukrócony

• manning ― ukracanie

• mangalah / mangala / mankalah ― karwasz, mangla
 

• mantle ― o ptaku: nakrywać
 

• marsh harrier ― 1. błotniak stawowy
                                2. błotniak wschodni

• merlin ― drzemlik │ (daw.): krogulczyk, kobaszek, jastrząbek

• mew(s) ― sokolarnia, ptaszarnia

• molt / moult ― 1. pierzenie
                            2. pierzyć się

 

• Montagu's harrier ― błotniak łąkowy

• musket ― samiec krogulca
 

• mute(s) ― blejty, blojdy

N
• nape ― kark

 

• nare ― nozdrze

• Norway hawk ― jastrząb │ gołębiarz, dawne nazwy: gołębnik, gołębiołów, sokół jastrząb, wielki jastrząb, prawdziwy jastrząb (uwaga: nie mylić z sokołem norweskim)

• notch ― (sokoli) ząb

• nyass (rzad.) ― 1. gniazdownik │ gniezdnik
                             2. pisklę / pisklak (drapola)

O
• operculum (ornit.) ― woskówka

• osprey ― rybołów

• ostringer (rzad.) ― jastrzębiarz │ jastrzębnik

P
• passager  ― dziwok, rabiec, dziczek │ dziwek

• passage hawk ― dziwok, rabiec, dziczek │ dziwek

 

• pelerin ― pelerin

 

• pellet ― wypluwka (gł. u sów)
 

• perch ― siedzisko

• peregrine (falcon) ― (sokół) wędrowny │ (rzad.) sokół właściwy / szlachetny, (rzad.) szlachcic,
                         (rzad.) dziwok, (daw.): sokół podróżny, sokół rabik, rabiec, pstrokosz

• perlan ― perlan

• perlin ― perlin

• persak ― persak

• permanent knot ― koreczek, kneflik

 

• plumage ― pióra, upierzenie

• plume ― 1. pióropusz (na kapturze) 

                   2. o ptaku: piórować (obierać zwierzynę z pierza)

• prey ― zdobycz; ułówka, ułowka

 

• primaries ― pierwszorzędówki

• put in ― o zwierzynie łownej: schować / ukryć się

• put over ― o ptaku: trawić

 

Q
• quarry ― 1. zwierzyna
                   2. zdobycz; ułówka, ułowka

• quill ― dudka, dutka

 

 

R
• rabbit lure ― łupież, bałwanek │ cień, maniak (rodzaj wabidła)

 

• rachis (ornit.) ― stosina

 

• rake ― o ptaku: uderzyć / kopnąć zwierzynę

 

• raptor ― drapol, drapieżca │ ptak drapieżny

• red-tailed hawk ― myszołów rdzawosterny

 

• remiges (rzad.) ― pierwszo- i drugorzędówki

• retrix (l.mn. retrices, ornit.) ― sterówka

 

• ring ― obrączka

• ring perch ― obręcz, lizak
 

• river hawk (rzad.) ― rybołów

 

• robin ― samiec kobuza

• rough-legged buzzard ― myszołów włochaty, kosmacz

• rough-legged hawk ― myszołów włochaty, kosmacz

• ruff ≈ kopnąć / uderzyć zwierzynę

S
• sails (rzad.) ― skrzydła (drapola)

 

• saker ― raróg (zwyczajny / stepowy), saker │ (daw.): raróg polak, pływacz, krzeczot

• sakeret ― sakeret  │ samiec raroga (zwyczajnego / stepowego)

 

• scale ― łuska rogowa

 

• scales ― waga

 

• scapulars ― barkówki (pióra)

 

• screen perch ― siedzisko bramkowe, bramka

• sea hawk (rzad.) ― rybołów

• seare (rzad.) ― woskówka

• secondaries ― drugorzędówki

• seeling ― zaszywanie powiek / oczu

• sere (rzad.) ― woskówka

• shaft ― stosina

• shahin / shaheen ― szachin, shahin

• sharp-set, np. to be sharp-set ≈ o ptaku: mieć pasję

• shock marks ― przerwy (stresowo-głodowe)

 

• short-winged hawks / short-wings ― krótkoskrzydłe, accipitery

• shortwinger (rzad.) ― jastrzębiarz │ jastrzębnik

• slices / slicings ― blejty, blojdy

 

• soar ― szybować (przy wykorzystaniu komina termalnego)

• spar ― 1. samica krogulca, krogulczyca
                2. czasem: krogulec │ wróblarz, (daw.): krogulczyk, krogulaszek, ptasznik, jastrząbek,                                                 przepiórnik

• sparrowhawk ― krogulec │ wróblarz, (daw.): krogulczyk, krogulaszek, ptasznik, jastrząbek,                                                 przepiórnik

• sparviter (rzad.) ― jastrzębiarz polujący z krogulcami

 

• stoop ― 1. o ptaku: pikować, nurkować
                  2. pikowanie, nurkowanie

• stress bars ― przerwy (stresowo-głodowe)

• stress marks ― przerwy (stresowo-głodowe)

• strike ― o ptaku: uderzyć, bić 

 

• swing lure ― wabidło │ wab          

• swivel ― werblik, krętlik, karabińczyk
 

• swoop ― pikować, nurkować

 

T
• tail feathers ― sterówki

 

• tail guard ― ochraniacz na ogon

• take ― dosiad

• take stand ― siąść / usiąść / przysiąść na gałęzi / na drzewie

• take up ― podebrać (ptaka z wabidła / zdobyczy)

 

• talon ― szpon

• tarsus ― skok, kość skokowa

• tassel ― wędrowny, samiec (sokoła) wędrownego, tiercelet

• teardrop ― pikować, nurkować

• telemetry ― telemetria, drut

• telemetry tail mount ― klips do telemetrii
 

• tercel ― 1. samiec drapola
                  2. samiec sokoła
                  3. (rzad.) wędrowny, samiec (sokoła) wędrownego, tiercelet

• tertials ― trzeciorzędówki

• thermal ― komin termalny

• thigh ― podudzie
 

• tiercel ― 1. samiec drapola
                   2. samiec sokoła
                   3. (rzad.) wędrowny, samiec (sokoła) wędrownego, tiercelet
                   tiercel merlin ― samiec drzemlika

• tomia (l.poj. tomium) ― lmn.: krajce, lpoj.: feston

 

• tomial tooth ― (sokoli) ząb

 

• train ― 1. ogon
                2. układać ptaka

 

• training ― układanie

 

• travel box / travelling box ― skrzynia transportowa, pudło transportowe

• truss ― o ptaku: dosiąść / związać zwierzynę

• Turk’s head knot ― czub (na kapturze)

 

 

V

• vane (ornit.) ― chorągiewka

 

• vest ― kamizelka

 

W
• wait on ― o ptaku: 1. czatować, wyczekiwać
                                   2. polować z czatów

• waiting on ― 1. czatowanie, wyczekiwanie
                          2. polowanie z czatów

• western osprey (rzad.) ― rybołów

 

• whistle ― 1. gwizdek
                    2. świstawka

• wing over ― o ptaku: zrobić zwrot (w powietrzu)

• wingspan ― siąg, rozpiętość skrzydeł

 

Y

• yarak (nie dotyczy sokołów), np. to be in yarak ≈ mieć chuć

© Paweł Jarosław Kamiński 2021 (aktualizacja: styczeń 2025)