Pani Bovary

Wśród dzieł kłębiących się na półkach mojej biblioteczki pręży dumnie muskuły Pani Bovary Gustawa Flauberta. Dumnie z dwóch powodów:

• dzieło to należące do klasyki, vulgo: zbierające kurz,
• przekładu dokonał znawca autora i epoki ― monsieur Ryszard Engelking.

Wydawnictwo Sic! (Warszawa 2014) nie tylko postarało się o rasowego tłumacza, ale i w epoce wszechobecnych rozpraszaczy uwagi wykazało litość i zrozumienie, nie zamieszczając odnośników z pętającymi się u dołu stron przypisami. Nic zatem czytelnika nie dekoncentruje. Jest tylko on i Mistrz. Kto jednak wścibski, ten może sobie w trakcie lektury albo po niej zajrzeć na koniec książki dla poszerzenia wiedzy, a znajdzie tam masę ciekawostek, anegdot i różnorakich uwag tłumacza. Dla mnie rozwiązanie idealne.

W tejże rozkosznej powodzi przypisów Engelking przyznaje się w jednym z nich (s. 418) do porażki translatorskiej. Zdanie „Pan Homais wykurzył ich w diabły” opatruje następującym komentarzem:

W oryginale Pan Homais po prostu wykurzył trzech lekarzy. Diabły pochodzą z następnego zdania: „Il fait une clientèle d’enfer”, które można oddać przez „ma zatrzęsienie klientów”. Tłumaczowi nie udało się znaleźć prostego polskiego odpowiednika ze słowem piekło lub diabeł, a diabła nie mógł zignorować, bo omawiane zdanie może także znaczyć „ma klientów z piekła”.

Sumiasty wąs Gustawa Flauberta

Tymczasem rozwiązanie polszczyzna oferuje, ja przynajmniej mam na podorędziu poniekąd kilka. Dałoby się wszak napisać „Ma klientów od diabła” albo „od czorta”, albo „od diaska” ― i dwuznaczność mamy zachowaną. Na co nie potrafił wpaść znawca francuszczyzny i Flauberta, to przyplątało się takiemu nie znającemu francuskiego laikowi jak ja, co tylko pokazuje, jak przebogatym, otwartym, a tym samym przepięknym zbiorem jest język, przekład zaś można poprawiać, cyzelować w nieskończoność, łowiąc akuratne słowa czy frazy w oceanie możliwości. Notabene wydanie z 2014 jest drugim, poprawionym przez tłumacza względem edycji z 2006. Powtórka recenzji przekładu, zatytułowana Liny na burcie, pióra Marka Bieńczyka, ukazała się niedawno w poświęconej arkanom przekładoznawstwa przedniej antologii O nich tutaj.

O tłumaczeniach Flauberta sporo zresztą, bo aż dwa artykuły, znajdziemy na łamach zeszłorocznej „Literatury na Świecie” (zeszyt 9-10). Pierwszy z nich to Ekrany Gustawa Flauberta Michała Pawła Markowskiego, który swego czasu opublikował w „LnŚ”11–12/1998 frapujący tekst „Przy ryzyku, że będzie to zaskoczeniem” na temat bełkotliwych polskich przekładów Derridy. Drugi artykuł ― noszący tytuł Najlepszy, jaki nam dano, autorstwa Bieńczyka ― to omówienie Engelkingowego tłumaczenia Szkoły uczuć. Szczerze polecam!

Kto spragniony przemyśleń i warsztatu samego Engelkinga, tego zachęcam do przeczytania, prócz samej arcydzielnej powieści, wywiadu z tłumaczem, a także do obejrzenia frapującej dyskusji na temat współczesnych przekładów tej bodaj najsłynniejszej powieści XIX-wiecznego klasyka.


© by Paweł Jarosław Kamiński 2018